ابومحمد ثابت بن اسلم بنانیثابِت بن اَسلَم بُنانی، از بزرگان تابعین و محدّثان بصره در قرن دوم هجری است. کنیه وی ابومحمد و منسوب به بنانه است، که برخی آن را نام قبیله بنی سعدبن لُؤَیّبن غالب و برخی نام مادر یا دایه فرزندان سعد دانسته‌اند و برخی نیز گفته‌اند که نام محله‌ای در بصره بوده که قبیله بنانه، ساکن آنجا بوده است. [۱]
ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۴۷۶، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
[۲]
ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۳۶۰، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، بیروت.
[۳]
ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۱۷۸، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۱ - مشایخثابت همیشه ملازم اَنَس بن مالک ، صحابی پیامبر ، بود و از یاران خاص او به شمار می‌آمد و چهل سال با او مصاحبت داشت. انس بن مالک نیز او را بسیار ستوده و «مفاتیح الخیر» خوانده است. [۴]
یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۳۴۷ـ ۳۴۸، ج ۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
بیشتر روایات ثابت از انس بن مالک نقل شده است. [۵]
ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳، حیدرآباد دکن ۱۳۲۵ـ۱۳۲۷.
او علاوه بر انس بن مالک، از صحابه و تابعین بسیاری استماع حدیث کرد، از جمله از عبداللّه بن زبیر ، عبداللّه بن عمر ، عبداللّه بن رباح انصاری، عبداللّه بن مُغَفَّل مُزَنی و عبدالرحمان بن ابی لیلی. [۷]
یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۳۴۵ـ۳۴۶، ج ۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۸]
ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳، حیدرآباد دکن ۱۳۲۵ـ۱۳۲۷.
۲ - شاگردانعده بسیاری نیز از ثابت حدیث نقل کرده‌اند، از جمله پسرش محمد، سلیمان اَعْمَش، عیسی بن طَحّان جُشَمی، جریربن حازم، جعفربن سلیمان ضُبَعّی، حمّادبن زید و حمّادبن سَلَمه. جمعی از محدّثان غیر ثقه و ناشناخته نیز از او روایت کرده‌اند. شمار احادیث منقول از او را ۲۵۰ نوشته‌اند. [۹]
ابن عدیّ، الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۲، ص۱۰۰ـ۱۰۱، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۱۰]
یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۴، ص۳۴۵ـ۳۴۶، ج ۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۱۱]
محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۲۵، حیدرآباد دکن ۱۹۵۵ـ ۱۹۵۸/ ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۷، چاپ افست بیروت.
[۱۲]
ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳، حیدرآباد دکن ۱۳۲۵ـ۱۳۲۷.
۳ - توثیقعلمای رجال اهل سنّت ثابت بن اسلم را توثیق کرده و احادیث وی را صحیح دانسته‌اند. همچنین وی را به زهد و عبادت ستوده‌اند. [۱۳]
ابن سعد، الطبقات الکبیر، ج۷، قسم ۲، ص۳ـ۴، ۱۹۰۴- ۱۹۱۸ (لیدن).
[۱۴]
ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۲، ص۴۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت.
[۱۵]
ابن حبان، کتاب الثقات، ج۱، ص۸۹، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت.
[۱۶]
ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۷، ص۱۱۸، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۱۷]
ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳، حیدرآباد دکن ۱۳۲۵ـ۱۳۲۷.
۴ - مذهبدر باره مذهب ثابت بحثی وجود دارد: در برخی منابع، احتمال شیعه بودن وی مطرح شده است ولی طبرسی [۱۸]
احمدبن علی طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۳۱۶ـ۳۱۷، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
روایتی از او در باره امام سجاد علیه‌السلام نقل کرده که نشان می‌دهد وی از آن حضرت شناختی نداشته است. [۱۹]
امین، محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر،ج ۴، ص ۷،بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
شیخ طوسی [۲۰]
محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، ج۱، ص۸۵، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱، چاپ افست قم .
به سبب مصاحبت کوتاه ثابت با امام سجاد علیه‌السلام او را از اصحاب ایشان شمرده، که دلیل شیعه بودن وی نیست.شیخ طوسی [۲۱]
محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، ج۱، ص۳۶، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱، چاپ افست قم .
در زمره اصحاب حضرت علی علیه‌السلام، از «ثابت انصاری بنانی با کنیه ابوفُضاله» نام برده و گفته است که وی در جنگ بدر شرکت داشت و در صفّین به شهادت رسید.بنا بر تحقیق تُستَری، تطبیق ثابت بنانی بر ابوفضاله اشتباه است، زیرا ابوفضاله‌ای که در جنگ بدر شرکت داشته و در صفّین شهید شده، انصاری بوده و نامش در منابع رجالی ذکر نشده ولی ثابت بن اسلم بنانی از طایفه سعدبن لوّی بوده است. [۲۲]
محمدتقی تستری، قاموس الرجال، ج۲، ص۴۳۹.
[۲۳]
ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۳۸۲ـ۳۸۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵ - وفاتبه نوشته ابن قتیبه [۲۴]
ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۴۷۶، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
ثابت بنانی همان ثابت بن اسلم تابعی بوده که در زمان خالد قَسْری در عراق درگذشته است.در باره سال وفات ثابت نیز اختلاف نظر وجود دارد. آن را در ۱۲۷، ۱۲۳ یا ۱۲۰ دانسته‌اند. [۲۵]
خلیل بن ایبک صفَدی، الوافی بالوفیات، ج۱۰، ص۴۶۱.
[۲۶]
عبداللّه بن اسعد یافعی، مرآة الجنان و عبرة الیقظان، ج ۱، ص ۲۰۴
[۲۷]
ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳، حیدرآباد دکن ۱۳۲۵ـ۱۳۲۷.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت. (۲) ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴. (۳) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. (۴) ابن حبان، کتاب الثقات، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت. (۵) ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن ۱۳۲۵ـ۱۳۲۷. (۶) ابن سعد، الطبقات الکبیر، ۱۹۰۴- ۱۹۱۸ (لیدن). (۷) ابن عدیّ، الکامل فی ضعفاء الرجال، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸. (۸) ابن قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰. (۹) ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، بیروت. (۱۰) امین، محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، (بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶). (۱۲) محمدتقی تستری، قاموس الرجال. (۱۳) ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۱۴) محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن ۱۹۵۵ـ ۱۹۵۸/ ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۷، چاپ افست بیروت. (۱۵) خلیل بن ایبک صفَدی، الوافی بالوفیات. (۱۶) احمدبن علی طبرسی، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱. (۱۷) محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱، چاپ افست قم . (۱۸) یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج ۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳. (۱۹) عبداللّه بن اسعد یافعی، مرآة الجنان و عبرة الیقظان، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۷. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ثابِت بن اَسلَم بُنانی »، شماره۴۲۰۵. |